🌱 ఆయుర్వేదం - శ్రీగంధం

శ్రీగంధం లేదా చందనము ఒక విశిష్టమైన సుగంధాన్నిచ్చే వృక్షం. దీని శాస్త్రీయనామం శాంటాలమ్ ఆల్బమ్ (Santalum album). ఇది శాంటాలేసియా కుంటుంబానికి చెందినది. చందనము వ్యాధి నిరోధక శక్తిని, మేధస్సును పెంచే గుణము కలది. దీన్ని సిరి గందం చెట్టు అని కూడా అంటారు. బాగా ముదిరిన ఈ చెట్టు కర్ర మంచి సువాసన కలిగి వుంటుంది. అటు వంటి కర్రలను రాతి బండలపై నీళ్లు చిలకరిస్తూ రుద్దుటుంటే గందం వస్తుంది. దీని దేవునికి పూస్తారు.

పెళ్లిళ్లలో పేరంటాలలో అతిథులను గౌరవించటానికి చందనమలదుతారు వచ్చిన వారందరికి ఆడ ,మగ అనే భేదం లేకుండా. స్త్రీలకి మెడ భాగానికి, పురుషులకి అర చేతుల వెనుక భాగానికి మంచి గంధం పూయటం ఈ నాటికీ నిలిచి ఉన్న ఆచారం. అసలు శుభ లేఖ మీద ఉండేదే "మదర్పిత చందన తాంబూలాలను స్వీకరించి" అని. అంటే నేను చేసే అతిథి మర్యాదలు స్వీకరించమని అర్థం. ఎవరినైనా సత్కరించాలన్నా, సన్మానించాలన్నా గంధం పూస్తారు. భారతదేశంలో గంధాన్ని అరగదీసి చేసిన లేపనాన్ని శుభకార్యాలలో, దైవపూజలో ఉపయోగిస్తారు. ఆడ వారు సాధారణంగా గంధాన్ని మెడకి, కొన్ని ప్రాంతాలలో దవడలకి రాసుకుంటారు. సాధారణంగా చెమట పట్టి చికాకు కలిగించే ప్రాంతాలు ఇవే. కంఠం ముడి ఉండే ప్రదేశంలో విశుద్ధి చక్రం ఉంటుంది. రెండు వేళ్ళతో ఆ ప్రాంతంలో గంధం పూయటం వల్ల విశుద్ధి చక్రానికి కాపుదల ఉంటుంది. ఆనందాన్ని, ఆహ్లాదాన్ని, ఆరోగ్యాన్ని, ఆధ్యాత్మికతని సంప్రదాయంలో మిళితం చేసిన సంస్కృతి మనది

షోడశోపచార పూజలో చందనం సమర్పించటం ఒక ఉపచారం. లఘువుగా పంచోపచారాలు చేసినా అందులో గంధం ఉంటుంది. అన్ని సుగంధ ద్రవ్యాలు సమర్పించ లేక పోయినా మంచి గంధం ఒక్కటి సమర్పిస్తే చాలునన్న మాట.శివుడి అభిషేక ద్రవ్యాలలో గంధం కూడా ఒకటి. సింహా చలంలోని శ్రీ వరాహ లక్ష్మి నృసింహ స్వామి వారు ఎప్పుడూ చందనపు పూతతో దర్శన మిస్తూ ఉంటారు. అక్షయ తదియ నాడు చందనోత్సవం జరుపుతారు.లలితా దేవి నామాలలో "చందన ద్రవ దిగ్ధాంగీ" అని ఒకటి ఉంది. మొత్తం శరీరమంతా చందన ద్రవంతో ముంచెత్తినది అని అర్థం. అంటే అమ్మవారికి చందనం అంటే అంత ఇష్టం అన్నమాట.

తిరుమల లోని శ్రీ వేంకటేస్వరాలయంలో ఈ విధంగా గందం తీయడానికి ఒక గది ఉంది(గందపు గది). అలంకార ప్రియుడైన విష్ణు మూర్తికి చందనం తయారు చేయటానికి పెద్ద వ్యవస్థే ఉంది. చందనం అంటే గంధపు చెక్కని అరగదీస్తే వచ్చే కలికం. ఇది మన వంటి కలికాలంలో ఉన్న మనుషులకి మాత్రమే. గంధపు చెక్క అరగదీయగా వచ్చిన గంధం మూలం. దానిలో కాలానుగుణంగా మరెన్నో పరిమళ ద్రవ్యాలు చేరుతుంటాయి. అసలు అరగదీసేప్పుడే మామూలు నీరు కాక పన్నీరు పోస్తారు. అందులో వేసవి కాలం అయితే పచ్చ కర్పూరం మొదలైన వాటిని అధికంగా చేర్చుతారు. చలి కాలం అయితే కస్తూరి ఎక్కువగా చేర్చటం ఉంటుంది. పునుగు, జవ్వాది, వట్టి వేళ్ళు, బావంచాలు మొదలైన సుగంధ ద్రవ్యాలు గంధంలో చేర్చ బడుతూ ఉంటాయి. సంధర్భాన్ని పట్టి వీటి పాళ్ళు మారుతూ ఉంటాయి.విష్ణువు ఉపయోగించే చందనం చాలా ప్రత్యేక మైనది, విలక్షణమైనది. అంటే లేపనాలు తయారు చెయ్యటం ఒక ప్రత్యేకమైన విద్య. ఏదో మొక్కు బడిగా గంధపు చెక్కని అరగదీయటం కాదు.

చందనం అమూల్యమైన మూలిక. ఆహ్లాదకరమైన వాసన కలిగిఉంటుంది. దుర్గంధాన్ని పోగొడుతుంది. రక్త దోషాన్ని, పైత్యాన్ని తగ్గిస్తుంది. ఇది విషాన్ని హరిస్తుంది. క్రిమిహరం కూడా! చల్లగా ఉంటుంది. చల్లదనాన్ని కలిగిస్తుంది. అని చాలా మందికి తెలుసు. అంతే కాదు చందనం అంతస్తాపాన్ని కూడా హరిస్తుంది. ఆ కారణంగానే చందనాన్ని ఆయుర్వేద వైద్యంలో విరివిగా ఉపయోగిస్తారు. చందనాది వటి, చందనాసవం మొదలైన ఔషధాలు తయారు చేస్తారు. చాందినీ అత్తరు, సబ్బులు మొదలైన సౌందర్య సాధనాలకి మూలం చందనం. ఈ చెట్లు ఎక్కువగా నల్లమల అడవులో పెరుగు తాయి. తిరుమల కొండ పైన ఈ చెట్లు విస్తారంగా కనిపిస్తాయి. ఇక్కడ గందపు చెక్కలను కూడా బజారులో అమ్ముతుంటారు. ఇవి చాల విలువైనవి. అందు చేత వీటిని స్మగ్లర్లు దొంగ రవాణ చేస్తుంటారు. చందనం తాలూకు గుణాలు మహత్తరమైనవి. రూపసౌందర్యాలకూ, చందనానికీ అవినాభావసంబంధం ప్రాచీనకాలం నుంచీ ఉంది. చాలా మంది పురుషులు చందనపు బొట్టు పెట్టుకోవటం మనకు తెలుసు. శరీరానికి చందనలేపనం చేసుకోవటం గురించీ వింటుంటాం. సుకోమలమైన చర్మం, అందానికి ప్రతీక. అలాగే చందనం నుంచి వెలువడే సుగంధాలు ఆరోగ్యానికీ నిదర్శనం. ఈ కారణాల చేతనే చందనాన్నిసౌందర్యసాధనాల్లో నేడూ వాడుతున్నారు.

☆ గంధం నూనె :-

గంధం నూనె ఒక పరిమళమైన, అహల్లదకరమైన సువాసన కల్గి ఉంది.నూనె లేత పసుపు లేదా బంగారు రంగులో వుండును. చందన తైలాన్ని సుగంధ ద్రవ్యాలలో, కాస్మోటిక్స్ అలాగే సబ్బులతయారీలో, ఇతర అత్తరు లలో మిశ్రమం చేసి ఉపయోగిస్తారు.అంతే కాకుండా చందన తైలాన్ని ఆయుర్వేద వైద్యంలో ఉపయోగిస్తారు. గంధం నూనెను కాండంతో పాటు వేర్లనుండి కూడా సంగ్రహిస్తారు.గంధం నూనెయొక్క విశిష్టమైన పరిమళం కారణంగా దీనిని ఎక్కువగా పరిమళ ద్రవ్యంగా ఉపయోగిస్తారు. అంతేకాదు హిందు, జైన, బుద్ధ, జొరాస్ట్రియన్ మతంలో చందన నూనెను పవిత్ర నూనెగా భావిస్తారు. గంధం నూనెను పరిమళ ద్రవ్యాలలోను, సౌందర్య సాధనలలోను, పవిత్ర లేపనాలలోను ఉపయోగిస్తారు.

కొన్ని రకాల పెర్‌ఫ్యూమ్‌లలోనూ చందనం వుంటుంది. ఆధ్యాత్మికమానసికారోగాల కోసం కూడా చందనం వాడకం ఉంది. వేదాల్లో దేవరాజైన ఇంద్రుని నందనోద్యానంలో చందనవృక్షం వున్న ప్రసక్తి ఉంది. దాని సువాసనలతో దేవలోకం మొత్తం గుబాళించిందట. అక్కడున్న దివ్యదేవతలతో పాటు అప్సరలందరి సౌందర్యానికీ అతిముఖ్యకారణం చందనమేననీ, ఆ తరువాతి కాలంలో చందనం భూలోకంలోకి వచ్చినప్పుడు, సహజసౌందర్యోద్ధరణ కోసం స్త్రీలందరూ చందనాన్ని వాడారనీ ప్రతీతి. చందనం ఒక సంపూర్ణమూ, సహజమూ అయిన సౌందర్యవర్ధకసాధనం. కోమలత, కమనీయత నిలిచి వుండటానికి చందనం తోడ్పడుతుంది. మాయిశ్చరైజింగ్‌ ఏజెంట్‌గానూ పని చేసేది చందనమే. చర్మంలో నుంచి పోయిన తేమను తిరిగి తీసుకురాగలగిన చక్కని సాధనం. అంతే కాకుండా, చర్మంలోని అదనపు జిడ్డును కూడా చందనం తొలగిస్తుంది. అందుకనే సంపూర్ణమైన స్కిన్‌ కేర్‌ ప్రాడక్ట్‌గా చందనాన్ని నేటి వారూ భావిస్తున్నారు. 

• చందనాన్ని ముల్తానీ మట్టి, పన్నీరు కలిపి, పేస్ట్‌లా చేసి, ముఖం, మెడ మీద రాసుకుంటే ఈ లేపనం చర్మాన్ని స్నిగ్ధం చేస్తుంది. చాలా శుష్కంగా వుండే చర్మానికి కూడా చందనం మేలు చేస్తుంది. 

• స్నానం చేసే నీటిలో కొన్ని చుక్కల చందనతైలాన్ని వేసుకోవాలి. శరీరమంతటా చందనలేపనం చేసుకుని, ఆ తరువాత చందనతైలం వేసుకున్న నీటితో స్నానం చేస్తే బలే మజాగా వుంటుంది. చర్మంలోని శుష్కత పూర్తిగా పోతుంది. చందనం మేలైన స్క్రబ్‌గానూ ఉపయోగపడుతుంది.

• చర్మం జీవం లేకుండా, వాడిపోయినట్లుగా కనిపిస్తే, లేదా చర్మంలోని మృతకణాలు సౌందర్యానికి బాధకాలుగా నిలిస్తే, స్నానం చేసే ముందు, కాస్త బరకగా వుండే చందనం పొడిని ముఖం, మెడ, చేతులూ, కాళ్లకు రాసుకోవాలి. దాంతో చర్మం మీదుండే మృతకణాల పొర తొలగిపోతుంది. చర్మానికి కొత్త కాంతి వస్తుంది.

• సెన్సిటివ్‌ చర్మానికి చందనం లాభాలు కలుగజేస్తుంది. క్రీమ్‌ రూపంలో, ఫేస్‌ ప్యాక్‌లాగా చందనాన్ని వాడుకుంటే సరిపోతుంది. ఈ వస్తువుల వాడకంతో చర్మం మచ్చలు లేనిదిగా, సుందరంగా తయారవుతుంది.

ఫేస్‌ క్లెన్జర్‌గానూ, ఎండకు కమిలిన చర్మం మీదా చందనం తన చల్లని ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. చందనం గల సబ్బులూ, చందనం పేస్ట్‌తో రోజూ చర్మాన్ని శుభ్రపరచుకుంటే, కొద్ది రోజుల్లోనే చర్మం వికసించి, సహజకాంతితో మెరుస్తుంటుంది. అరోమా బాత్‌, పెర్‌ఫ్యూమ్‌ల రూపంలో చందనాన్ని వాడుకోవచ్చు.

• రోజూ చందనతైలాన్ని కొన్ని చుక్కలు వాడుకోవటం వల్ల, చెమట వల్ల ఏర్పడే దుర్గంధం పోతుంది. 

• గంధాన్ని కొంచెం కొబ్బరినీళ్లలో కాని,మంచి నీళ్ళలో కాని కలుపుకుని తాగితే వెర్రి దాహం తగ్గుతుంది.

• చందన తైలం శరీరానికి చలవ చేస్తుంది. రోజుకి ఒక చుక్క చాలు. సాధారణంగా చక్ర కేళి అరటి పండులో ఒక చుక్క వేసుకుని తింటూ ఉంటారు.

• జ్వరం చాలా ఎక్కువగా ఉంటే అధిక ఉష్ణోగ్రతని తగ్గించటానికి కణతలకు మంచి గంధం రాస్తారు. 

• వేసవి కాలంలో ఒళ్ళు పేలకుండా ఉండటానికి గంధం పూత ఎంతగానో తోడ్పడుతుంది.

• ఎన్నో చర్మ వ్యాధులకు, కీళ్ల వాపులకు, జుట్టు రాలటానికి, ఇంక మరెన్నో వ్యాధులకు ఉపశమనం కలిగిస్తుంది గంధపు అనులేపనం.

• భ్రమను పోగొట్టి, స్మృతిని కలిగిస్తుంది. చెమటను, దుర్గంధాన్ని పోగొట్టి మనస్సుకి ఉల్లాసాన్ని కలిగిస్తుంది. 

• నుదుటిమీద రాసుకుంటే తలలో వేడి చేరకుండా తల నొప్పి రాకుండా రక్షణ నిస్తుంది. 

• గుండెలపై రాసుకోవటం వల్ల హృదయానికి మేలు చేసి,గుండే జబ్బులు రాకుండా చూస్తుంది.

* మరి కొన్ని లాభాలు చందనవృక్షం తాలూకు ఆకులు, వేళ్లు, చెక్క అన్నిటిలోనూ చందనానికి వుండే సుగుణాలు ఉన్నాయి. చందనంతోపాటు ఈ వేసవిలో ప్రత్యేకంగా లభించే మల్లెలను కలిపి చికిత్స చేస్తే.. శరీరంపై పడే అతివేడి ప్రభావం నుంచి చర్మాన్ని కాపాడుకోవచ్చు. 

• అరగదీసిన గంధం, బాదం పొడి, మల్లె పువ్వుల గుజ్జు, కలబంద గుజ్జు చెంచా చొప్పున తీసుకోవాలి. అన్నింటినీ కలిపి ముఖానికి పూతలా వేసుకోవాలి. పదినిమిషాలయ్యాక కడిగేయాలి. ఇలా వారానికి రెండు సార్లు చేస్తే ముఖంపై నలుపు తగ్గి క్రమంగా ప్రకాశవంతంగా మారుతుంది. ఎండలో వెళ్లినా కూడా చర్మం అంత త్వరగా నల్లగా మారదు. 

• జిడ్డు, మొటిమల సమస్య ఉన్నప్పుడు.. చెంచా అరగదీసిన గంధం, తులసి పొడి పావు చెంచా, తేనె, మల్లెపువ్వు గుజ్జు చెంచా చొప్పున తీసుకుని అన్నింటినీ బాగా కలిపి ముఖానికి పూతలా వేసుకోవాలి. జిడ్డు చర్మతత్వం ఉన్నవారికి ఈ పూత చక్కగా పనిచేస్తుంది. వేసవిలో గనుక ఈ పూతను తరచూ వేసుకుంటే.. చర్మం చాలా తేటగా కనిపిస్తుంది.

•  ఎండలో తిరిగినప్పుడు చర్మం కమిలినట్లు అవుతుంది. మంట, దురద, చెమట పొక్కులు బాధిస్తార. అలాంటివారు... రెండు చెంచాల గంధంపొడి, పుదీనా రసం, ముల్తానీమట్టి, కలబంద గుజ్జు చెంచా చొప్పున తీసుకుని అన్నింటినీ బాగా కలపాలి. ఈ మిశ్రమాన్ని ముఖానికి పూతలా వేసుకుని పదినిమిషాలయ్యాక కడిగేయాలి. ఇలా రోజూ రెండుసార్లు చేస్తే ఎంతో మార్పు ఉంటుంది. చర్మం మెరుపును సంతరించుకుంటుంది.

• చందనం సున్నిపిండి... ఈ కాలంలో సున్నిపిండి వాడితే చర్మం తాజాదనంతో మెరిసిపోతుంది. అయితే దీన్ని ప్రత్యేకంగా తయారు చేసుకోవాలి. పెసలు, సెనగలు, బియ్యం పావుకేజీ చొప్పున, యాభై గ్రాముల పసుపు కొమ్ములు, వంద గ్రాములు ఎండబెట్టిన కమలాఫలం చెక్కులు తీసుకుని అన్నింటినీ పిండి పట్టించాలి. ఆరు చెంచాల సున్నిపిండికి చెంచా మంచి గంధం పొడి కలపాలి. వాడుకునేటప్పుడు సగం నిమ్మచెక్క రసం కూడా కలిపి శరీరానికి రుద్దుకోవాలి. చర్మం తాజాదనంతో మెరుస్తుంది. మృదువుగానూ ఉంటుంది. 

ఎన్ని జాగ్రత్తలు తీసుకున్నా చర్మం నల్లబడి, ఎర్రగా కందిపోయి.. మంటగా అనిపిస్తుంటే నిర్లక్ష్యం చేయకూడదు. అది ఇతర సమస్యలకు కారణం కావచ్చు. అలాంటప్పుడు ఈ చికిత్స ప్రయత్నిస్తే.. కాంతులీనే చర్మం మీ సొంతమవుతుంది.

• మల్లె, కలబంద సుగుణాలున్న మిశ్రమంతో చర్మాన్ని శుభ్రపరచాలి

• మంచిగంధం జాస్మిన్‌ గ్రాన్యువల్స్‌తో చేసిన నలుగుతో ఐదునిమిషాలు మర్దన

• మంచిగంధం, తామర క్రీంతో ఏడెనిమిది నిమిషాలు మర్దన

• మల్లెల గుజ్జు, గులాబీ జెల్‌ రాసి పదినిమిషాలు ఉంచాలి.

• తరువాత జాస్మిన్‌ సిరమ్‌ వేసి ఏడు నిమిషాలు డెర్మోసోనక్‌ చికిత్స

• జాస్మిన్‌, క్రిస్టల్‌ పూత వేసి ఇరవై నిమిషాల తరువాత తొలగించాలి.

చందనం పొడి, పసుపు సమపాళ్లలో కలిపి నీళ్లతో మెత్తని పేస్టులా చేసి ముఖంపై మొటిమలున్న చోట రాసుకోవాలి. చందనం చల్లదనాన్ని ఇస్తే, పసుపు యాంటీ బయోటిక్‌లా పనిచేస్తుంది. ఇందులో చిటికెడు కర్పూరం కలిపినా మంచిదే. దీనిని రాత్రి పడుకోబోయే ముందు రాసుకుని, ఉదయం లేచాక శుభ్రం చేసుకుంటే సరి. మొటిమలు మరీ బాధిస్తే చందనానికి రోజ్‌వాటర్‌ కలిపి రాసుకుంటే తగ్గుతాయి.

•  టాన్‌కి విరుగుడు: నాలుగు టీ స్పూన్ల చందనం పొడికి, రెండు టీ స్పూన్ల కొబ్బరినూనె, రెండు స్పూన్ల బాదం నూనె కలిపి ముఖానికీ మెడకీ చేతులకీ రాసుకుని పావుగంటయ్యాక గోరువెచ్చని నీళ్లతో కడిగేసుకుంటే మంచి ఫలితం ఉంటుంది.

•  చర్మం నునుపు కోసం: ఒక స్పూను బాదం పొడి, ఒక స్పూను గంధం పొడి, పాలు కలిపి ముఖానికీ మెడకీ రాసుకోవాలి. ఇలా తరచూ చేస్తే, చర్మం రంగు తేలుతుంది. ఎర్ర చందనం పొడిని రాసుకుంటే ముఖం మీద చారలూ, గీతలూ ఉంటే పోతాయి. మార్కెట్లో దొరికే గంధం నూనెతో ముఖాన్ని మర్దన చేసుకుంటే చర్మం మృదువుగా మారుతుంది. 

 ☆ గంధం నూనె ఉపయోగాలు: 

• గంధపు తైలాన్ని శారీరక, మానసిక రుగ్మతల యొక్క రెండు చికిత్సల కొరకు ఆయుర్వేద ఔషధాలలో ఉపయోగిస్తారు.

• గంధం నూనె ఎక్కువ ఖరీరైన తైలం అయినప్పటికి ఛాతీ, మూత్ర కోశ సంబంధ జబ్బులను నయం చేయుటకు ఉపయోగపడును.గంధం నూనె మానసిక ఆందోళన, అద్రిక్తతను, ఆతురతను తగ్గించును. 

• రాత్రిళ్లు సరిగ్గా నిద్రపట్టనివారు.. స్నానం చేసే నీటిలో మూడు చుక్కల గంధపు నూనెను వేసుకుంటే.. ఎంతో మార్పు ఉంటుంది.

☆ గంధం నూనె విష స్వాభావాం లేని నూనె, అలాగే నాన్ఇ రిటంట్ నూనె. ఎటువంటి ప్రధాన పార్శదుష్ప్రభావాలు లేనప్పటికి కొందరిలో చర్మం పై ప్రకోప ప్రభావం చూపించవచ్చు.అలాగే పలు అలెర్జీ జబ్బులతో బాధ పాడేవారు, గర్భంతో వున్నవారు ఈ నూనెను ఔషధంగా లేదా ఆరోమాతేరపిలో ఉపయోగించునపుడు తగు సూచనన మేరకు మాత్రమే ఉపయోగించుట మంచిది..

☘ Ayurvedam - Mint

Mint or Mentha is one of the oldest herbs widely used in global cuisines and it is highly prized for its innumerable therapeutic properties and uses. Mint leaves go by the vernacular name Pudina in all Indian languages. In Sanskrit, it is known as pudina, putiha, podinaka, phudino and podina. The divine flavour of pudina leaves renders a distinct taste and aroma to the dishes and it is used to make chutney, raita and refreshing drink. Mint leaves are also valued as a mouth freshener since times immemorial for its amazing healing properties.

Mint the aromatic herb also known as Mentha, belongs to the plant family Lamiaceae, there are more than 13-24 species of mint exists due to hybridization and overlapping of many species. Spearmint and peppermint are the other two common varieties of mint. Mint species is extensively distributed and grows in wet moist land across India, Europe, Africa, Australia and other Asian countries. The perennial herb grows to 1-2 feet tall, spread underground and overground with vertical branches. The leaves are arranged in opposite pairs, oblong with a serrated margin. Pudina grows all-round the year, near moist places and in extreme climatic conditions. It is a fast-growing herb which needs minimal care and can be easily grown in your kitchen garden.

* Pudina/Mint Leaves Uses :

Pudina leaves can be used fresh or dried in a spectrum of culinary dishes. The leaves render a warm, fresh, aromatic, sweet flavour and deliver a cool aftertaste which is used in making tea, beverages, jellies, syrups, ice creams and candies. Mint flavored tea is quite popular in India and also widely relished in the Arabian and African countries. Mint julep or mojito is an alcohol flavored cocktail drink.

Mint essential oil and menthol are used as a flavouring agent in mouth fresheners, drinks, bantiseptic mouthwashes, toothpaste, chewing gum etc., Menthol, the compound present in mint renders the characteristic aroma and flavors to all mint based products. Menthol is the key element in mint essential oil which is an ingredient in many cosmetics, perfumes and also used as an aromatherapy oil to calm the digestive system.

☆ Ayurvedic Uses :-

The aromatic ayurvedic herb is a natural coolant, with a sweet and a pungent aftertaste. Mint has the quality to pacify all the three doshas and chiefly manages the Pitta dosha. Pudina leaves owing to its carminative properties helps in digestion and assimilation of food and treats colic pain. The extract of pudina leaves is used to treat intestinal worms. Pudina or Pudina Oil has properties which can pacify the pitta and kapha dosha in the body and aggravate vata dosha.

* MEDICINAL PROPERTIES OF PUDINA:

• A natural carminative, which soothes the digestive system, relives indigestion problems, motion sickness, colic pain, flatulence, food poisoning, nausea, intestinal peristalsis and other stomach disorders.

• It is also used in treating intestinal and stomach ulcers.

• Helps reduce intestinal inflammation

• It has properties which can clear all sorts of stagnation in the body which might be the cause for sickness.

• Pudina is used in treating respiratory problems like asthma, cold, bronchitis, nasal congestion, sinus and congestion in the lungs.

• It also relieves sore throat, headache, chest congestion and runny nose.

• Pudina is used to reduce fever and neuralgia.

• Pudina Oil is an excellent medicine for menstrual pain and blocked menstruation.

• It nurtures the skin, reduces pain and inflammation.

• Its fresh aroma can rejuvenate the body and mind when used as a beverage.

* Nutritional Profile :

Mint leaves are low on calorie and contain a minimal amount of protein and fat. It is heaped with Vitamins A, C and B -complex which enhances healthy skin and bolsters the immunity. Pudina leaves are one of the foods rich in iron, potassium, and manganese which promote brain function and improves the haemoglobin profile. The aromatic essential oils are piled with antioxidants which scavenges the cells from free radical damage and support overall health.

☆ Health Benefits Of Pudina/Mint leaves :

• Improves Digestion :

Mint leaves are valued as a wonderful appetizer, the aromatic herb helps to activate the salivary glands in the mouth which stimulate the secretion of digestive enzymes and promotes the digestion process. Mint oil possesses strong antiseptic and antibacterial and calming nature that helps in soothing stomach woes and ease indigestion, inflammation and irritable bowel syndrome. In addition, evidence reveals that goodness of menthol oil in mint leaves treats diarrhoea and relieves nausea caused due to motion sickness.

• Promotes Respiratory Health :

Regular intake of pudina leaves is highly recommended for asthmatic patients, as it acts as a good relaxant and eases chest congestion. The potent anti-inflammatory properties of mint leaves are well-known to alleviate congestion of the throat, bronchi and lungs and provides relief from respiratory problems like asthma and cold. The cooling properties of mint leaves helps to soothe irritated nose, throat and provides relief from sore throat and cough.  

Rhinitis and allergies are quite common among most of the people. Pudina leaves extracts to prevent releasing of irritating chemicals which worsen nasal symptoms caused due to hay fever and other seasonal allergies. However, it is not good to overdo this as it may irritate the throat and nasal cavity.

• Relieves Headache :

Pudina leaves act as a powerful adaptogenic herb which can regulate and stimulate stress response. It is valued as a healing herb in Ayurvedic medicine which provides relief from headache. The powerful and refreshing aromatic properties of mint leaves are used in making soothing balms and essential oils which assists in alleviating headache and nausea.

• Dental Care :

The goodness of chlorophyll and antibacterial property of mint leaves helps to ward off bacteria causing bad breath. Pudina leaves extract are beneficial in clearing plaque deposited in the teeth. Menthol the active compound present in mint leaves is the key element used in most of the toothpaste, mouthwashes and mouth freshener and chewing gums to combat dental problems. To instantly refresh the breath, chew a few mint leaves.

• Promotes Weight Loss :

The aromatic sweet herb plays a vital role in losing weight in a healthy way. Mint leaves promote the secretion of a digestive enzyme like bile acids and increase the bile flow which fastens and ease the digestion process and maintain healthy cholesterol levels. Moreover, mint leaves also promote digestion and assimilation of nutrients, boosts metabolism and helps in losing weight. Mint tea is a great refreshing calorie-free beverage which can be added in your regular regimen to promote weight loss.

• Boost Memory :

Pudina leaves are valuable to boost brainpower. Several pieces of evidence strongly support that consuming mint leaves can promote attentiveness and cognitive functions. The active ingredients in mint leaves can better the memory power and mental alertness. Moreover, the stimulant qualities of mint leaves are used in chewing gums which is beneficial to trigger the brain health

• Combat Stress And Depression :

Pudina leaves is a key element in aromatherapy. The rich and distinct flavour and smell of this essential oil can ease stress and refresh the body and mind. The powerful adaptogenic properties of mint leaves can control the action of cortisol and triggers the body’s natural response to beat stress. The essential oil is used extensively in aromatherapy and inhaling mint essential oil can soothe the mind promptly as it secretes serotonin in the brain which helps to combat depression. Add a few mint leaves while making tea or mint essential oil in your vaporizer or water bath for instant relief.

• Assists Breastfeeding :

Nipple sores and cracked nipples are common among lactating mothers which make breastfeeding more painful and hard. Evidence revealed that applying mint essential oil is valuable in easing pain and heals soreness and cracked nipple. Mint essential oil can be used in several ways in preventing and treating cracked nipples and pain linked with breastfeeding.

• Mint Leaves For Skin Health :

Mint or pudina leaves is a key ingredient used extensively in a spectrum of skincare and beauty products owing to its potent antibacterial and cooling properties. The richness of menthol and natural antioxidants and flavonoids in pudina leaves are used as an amazing cleanser, toner, astringent and moisturizer in skincare products.

• Cures Acne :

The goodness of salicylic acid and vitamin A in mint leaves control the secretion of sebum oil in the skin and help in curing acne or bacne. The powerful antibacterial, antifungal and anti-inflammatory properties of mint leaves are effective in treating acne and lowers the inflammation and redness associated with acne outburst. To heal acne, apply mint leaves extract on the affected regions, allow it to stay for 5-10 minutes, the extract quickly dries up acne, clears the scars and cleanses the pores from deep within.

• Improves Skin Tone And Complexion :

The cooling and refreshing properties of pudina leaves retain the moisture in the skin and tightens the pores. The astringent property of mint leaves tones the skin, softens dry and itchy skin. Mint is a natural cleanser helps to ward off dead skin cells, dirt from the pores, lessens blemishes, improves the skin complexion and makes the skin look supple, radiant and well-toned. 

• Slow Down Ageing :

The richness of antioxidants and other vital vitamins in mint leaves shield the skin cells from free radical damage and revitalize the skin thus slowing down the ageing process. Furthermore, the essence of rosmarinic acid in mint leaves is valuable in enhancing the blood circulation, hydrated the skin and fades away wrinkles and fine lines. Pudina leaves extract are great to keep your skin look radiant and glow from inside out.

• Treats Dark Circles :

Pudina leaves extract is heaped with essential vitamins C and A which promotes the blood circulation, lessen dark circle and makes the skin look healthy. Apply a pack of mint leaves extract with tomato juice and allow it to stay for 20-30 minutes and rinse well with cold water, this lightness the skin tone and diminishes dark circles under the eyes.

• Removes Dark Spots :

The presence of salicylic acid and soothing properties of mint leaves is beneficial in repairing and soften the skin cells. Pudina leaves extract helps in brightening the skin tone, clear off dark spot and makes the skin look healthy and glow.

• Uses Of Mint Leaves For Hair Health :

Pudina leaves extract are a great source of carotene and antioxidants that promotes hair growth and prevents hair fall. The potent antimicrobial and antifungal properties of mint leaves aids to ward off dandruff, head lice and treat other scalp issues. Apply mint leaves paste mixed with lemon juice on the hair scalp and allow it to stay for 30-40 minutes and rinse the hair well. Furthermore, menthol based hair oil improves the blood circulation to the hair follicles and renews new hair cells, prevent hair loss and makes the mane grow stronger and voluminous.

☆ Menthol Crystals :

* The organic compound Menthol occurs naturally within the Mentha arvensis botanical, which is the main Mint variety that is used to obtain Menthol Crystals as well as natural Menthol flakes.

* In their natural state at room temperature, Menthol Crystals appear to be colorless or white, solid but small, brittle, satiny crystalline matter with a waxy texture.

* Used in aromatherapy, Menthol Crystals promote easier breathing, temporarily relieve nasal congestion, soothe sore throats, alleviate fever symptoms, coughs, headaches, and sinus discomforts, support immunity, and stabilize the emotions.

* Used cosmetically, Menthol Crystals contribute a cooling sensation to the skin, calm irritation, itching, and burning, eliminate blackheads and whiteheads, diminish the appearance of dark spots and age spots, and promote clearer skin. They also cleanse and moisturize the skin, leaving it looking radiant, firmer, and smoother.

* Used in hair, Menthol Crystals regulate oil production, remove dandruff buildup, eliminate or reduce the number of lice and nits, repair damage, remove pollutants and excess sebum, alleviate inflammation and irritation, stimulate circulation, purify the strands, promote the hair’s natural luster, and encourage the growth of longer, stronger, and more lush hair.

* Used medicinally, their cooling sensation makes Menthol Crystals ideal for addressing aches, pain, cramps, sprains, and irritation. They help relax muscles while easing tension headaches, nausea, dizziness, and they can be used as decongestant agents for their ability to promote the feeling of airways opening up.

☆ Side Effects :-

The aromatic herb is generally safe for consumption, however people with GERD (gastroesophageal reflux disease) should minimize the consumption as it may not soothe the tummy and may act as an irritant. Menthol oil is not recommended for internal consumption and avoid applying mint oil directly to the face of the infant or child as it may cause breathing difficulties.

☆ Mint leaves can be used fresh, dried, as essential oils or in the form of supplements to derive its benefits.

🌿 आयुर्वेद - पुदीना

 

आयुर्वेद में सदियों से पुदीना का इस्तेमाल औषधि के रुप में हो रहा है। पुदीना का पौधा का वानास्पतिक नाम (Mentha spicata Linn) (मेन्था स्पाइकेटा) Syn-Mentha viridis Linn. है, और यह Lamiaceae (लेमिएसी) कुल का है। सामान्य तौर पर पुदीने का उपयोग (pudina benefits in hindi), दंत-मंजन, टूथपेस्ट, चुइंगगम्स, माउथ फ्रेशनर, कैंडीज, इन्हेलर आदि में किया जाता है। इसके अलावा भी आयुर्वेद में  पुदीने का प्रयोग अन्य रोगों के इलाज में भी होता है। पुदीना (Pudina) सबसे ज्यादा अपने अनोखे स्वाद के लिए ही जाना जाता है। पुदीने की चटनी (pudina chatni) न सिर्फ खाने का जायका बढ़ाती है बल्कि स्वास्थ्यवर्द्धक भी होती है।

पुदीना का पौधा की कई प्रजातियां होती हैं, लेकिन औषधि और आहार के लिए मेंथा स्पीक्टा लिन्न( Mentha spicata Linn.) का ही प्रयोग किया जाता है। इस पुदीने को पहाड़ी पुदीना भी कहा जाता है; क्योंकि यह पहाड़ी इलाके में अधिक होता है। आयुर्वेद के अनुसार, पुदीना (dried mint) कफ और वात दोष को कम करता है, भूख बढ़ाता है। आप पुदीना का प्रयोग मल-मूत्र संबंधित बीमारियां और शारीरिक कमजोरी दूर करने के लिए भी कर सकते हैं। यह दस्त, पेचिश, बुखार, पेट के रोग, लीवर आदि विकार को ठीक करने के लिए भी उपयोग में लाया जाता है।

पुदीना चूइंग-गम, कैंडी, टूथपेस्ट और माउथवॉश में स्वाद लाने के लिए अति लोकप्रिय है। परंतु क्या आप जानते हैं, स्वाद लाने के साथ-साथ यह आपके सेहत में भी सुधार लाता है। यह चिकित्सा जगत में प्रचलित रूप से अरोमाथेरपी में उपयोग किया जाता है। आप पुदीने का इस्तेमाल पत्ते, तेल, चाय आदि के रूप में कर सकते हैं।

पुदीना शरीर और मन पर ठंडा और शांत प्रभाव छोड़ता है, जिसकी मुख्य वजह इसमें मौजूद मेन्थॉल है। यह जड़ी बूटी मैंगनीज, तांबा और विटामिन सी का एक अच्छा स्रोत है। इसके अलावा यह एंटीऑक्सीडेंट, जीवाणुरोधी, एंटीवायरल आदि गुणों की वजह से भी जाना जाता है। स्वास्थ्य में सुधार लाने के लिए आप पुदीने से बनी चाय या फिर सूप-सलाद का भी सेवन आकर सकते हैं।

☆ पुदीने के फायदे :-

* पुदीने के फायदे करें इर्रिटेबल बोवेल सिंड्रोम का उपचार - 

पुदीना पेट दर्द, ब्लोटिंग इत्यादि इर्रिटेबल बोवेल सिंड्रोम (आई.बी.एस. ) के लक्षणों से राहत दिलाने में सक्षम होता है। पुदीने के तेल से 4 सप्ताह उपचार करने से आई.बी.एस.के रोगियों में पेट के लक्षणों में सुधार हो सकता है।

आई.बी.एस. के लक्षणों से राहत पाने के लिए :-

रोजाना दिन में कई बार पुदीने की चाय पियें।

डॉक्टर से सलाह लेने के बाद आप दिन में दो बार एक महीने के लिए पुदीने के कैप्सूल का भी सेवन कर सकते हैं। 

* पुदीने की चाय के फायदे दिलाएँ सिर दर्द से राहत - 

पुदीना अलग-अलग तरह के सिर दर्द से आराम दिलाने में भी सहायक है। विशेष रूप से यह माइग्रेन एवं तनाव संबंधित सिर दर्द के उपचार के लिए इस्तेमाल किया जाता है। इसमें कुछ ख़ास एनलजेसिक प्रभाव होते हैं जो दर्द को कम करने में सक्षम होते हैं। यह रक्त-प्रवाह में भी सुधार लाता है और तनाव ग्रस्त माशपेशियों को शांत करता है। पुदीने के तेल की मनोहर सुगंध का स्मरण-शक्ति एवं एकाग्रता पर सकरात्मक प्रभाव पड़ता है।

सिर दर्द को दूर करने के लिए -

• जोजोबा के तेल, जैतून के तेल या फिर किसी भी तेल में तीन बूँद पुदीने का तेल मिलाएं और अपने गर्दन के पिछले हिस्से और कनपटी पर लगाएं। 5-10 मिनट के लिए मसाज करें और इसके तेल की सुगंध का भी मजा लें क्योंकि इसकी सुगंध का भी सिर दर्द पर सकारात्मक प्रभाव पड़ता है।

• आप एक कप पुदीने की चाय भी पी सकते हैं।

* पिपरमेंट के फायदे करें उबकाई को कम - 

पुदीना उबकाई और उल्टी को कम करने में भी सहायक है। यह पाचन क्रिया के लिए आवश्यक एन्ज़ाइम्स को सक्रिय करता है, जिससे उबकाई बहुत हद तक कम हो जाती है। पुदीना प्रभावी ढंग से उबकाई दूर करने में सहायक है।

उबकाई को कम करने के लिए :-

• धीरे-धीरे पुदीने से बनी हुई गर्म चाय पियें।

• आप पुदीने की कैंडी भी खा सकते हैं।

• या फिर पुदीने के तेल की कुछ बूंदें एक रुमाल पर गिरायें और उसे सूंघ लें। 

* पुदीने के पत्ते है मौखिक स्वास्थ्य के लिए फायदेमंद - 

पुदीने के एंटी-बैक्टीरियल गुण, मुँह में बैक्टीरिया के विकास को रोकते हैं और दांतो की सड़न एवं मसूढ़े की बीमारी से बचाव करते हैं। इसके अलावा यह आपकी सांस को भी तरो-ताजा कर देता है।

मौखिक विकारों को दूर रखने के लिए -

• रोजाना चार-पाँच पुदीने की पत्तियां चबाएं।

• आप पुदीना-युक्त मंजन का भी इस्तेमाल कर सकते हैं।

• आप पुदीने की चाय का कुल्ला करने के लिए भी इस्तेमाल कर सकते हैं।

* पुदीने के गुण करें अस्थमा से बचाव - 

पुदीना एलर्जी एवं अस्थमा के लक्षणों से लड़ने में भी सक्षम है। यह कफ को कम करती है और फेफड़े, वायुनलियाँ और श्वासनली से बलगम को बाहर निकाल अस्थमा के लक्षणों से राहत दिलाती है। यह एक अच्छा रिलैक्सन्ट है और एलर्जी के मौसम के दौरान यह एलर्जी एवं अस्थमा के लक्षणों से राहत दिलाता है। इसके अलावा पुदीने में एंटी-इंफ्लेमेटरी, एंटीऑक्सीडेंट और रोगाणुरोधी गुण भी होते हैं जो एलर्जी प्रतिक्रियाओं को रोकने में मददगार है।

एलर्जी एवं अस्थमा से बचाव के लिए -

• रोजाना कुछ कप पुदीने की चाय पियें।

• पुदीने के तेल की कुछ बूंदें नारियल तेल में मिक्स करें और इसे अपने छाती, नाक और गर्दन पर लगाएं। इससे आपको सांस लेने में आसानी होगी। आप यही प्रक्रिया साइनस के उपचार के लिए भी कर सकते हैं।

• यदि आप कफ से ग्रस्त है तो एक कंटेनर में गर्म पानी डालें और उसमें कुछ बूँद पुदीने के तेल की मिलाकर भाप लें। 

* पुदीने का तेल है मांसपेशियों के दर्द में लाभकारी - 

पुदीने में एंटी-इंफ्लेमेटरी गुण पाए जाते हैं जो मांसपेशियों में हो रहे दर्द से राहत दिलाने में सहायक हैं। पुदीना मांसपेशियों में रक्त-प्रवाह को बढ़ा दर्द को कम करता है। मेंथोल, पुदीने के आवश्यक तत्वों में से एक है जो मांसपेशियों में हो रही सूजन को शांत करने में सक्षम है।

मांसपेशियों में हो रहे दर्द से छुटकारा पाने के लिए - 

• जैतून के तेल या फिर बादाम के तेल में पुदीने का तेल मिला प्रभावित क्षेत्र की आराम से मालिश करें।

• आप प्रभावित मांसपेशी पर पुदीना-युक्त मरहम भी लगा सकते हैं।

* पुदीने का उपयोग करे पाचन क्रिया को उत्तेजित - 

पुदीना बहुत ही आमतौर एवं प्रचलित रूप से अपच का इलाज करने के लिए इस्तेमाल किया जाता है। यह पेट की माशपेशियों को रिलैक्स करने में मदद करता है, पित्त रस के प्रवाह को बढ़ाता है और समग्र पाचन क्रिया में सुधार लाता है। यह पाचन क्रिया को उत्तेजित करने के लिए पाचक एन्ज़ाइम्स के उत्पादन को बढ़ावा देता है। 

पाचन क्रिया में सुधार लाने के लिए -

• रोजाना कुछ कप पुदीने की चाय पियें।

• अपच का उपचार करने के लिए, एक गिलास गर्म पानी में पुदीने के तेल की कुछ बुँदे डालें और खाना खाने के बाद इसे पी लें।

* पुदीने का रस है मुहांसों के लिए - 

पुदीने में प्रबल एंटी-इंफ्लेमेटरी, जीवाणुरोधी और एंटीऑक्सीडेंट गुण पाए जाते हैं जो मुँहासे वाली त्वचा पर चमत्कार दिखाते हैं। यह सीबम के उत्पादन को कम करने में मदद करता है। इस जड़ी बूटी को खुजली और संक्रमित त्वचा को शांत करने के लिए इस्तेमाल किया जा सकता है। 

मुहांसों को जड़ से मिटाने के लिए -

• पुदीने के ताज़ा निकाले हुए रस को अपनी त्वचा पर रगडें। 15-20 मिनट के लिए इसे छोड़ दें और फिर ठन्डे पानी से धो लें। त्वचा की स्थिति में सुधार ना आने तक इस विधि को दिन में दो बार दोहराएं।

• इसके अलावा आप सीधा पुदीना का तेल भी प्रभावित क्षेत्र पर दिन में तीन-चार बार लगा सकते हैं।

* पिपरमिंट का उपयोग दें बालों के विकास को बढ़ावा - 

पुदीना आपके बालों के विकास के लिए अत्यंत फायदेमंद है। यह बालों के विकास को बढ़ावा देता है और रुसी का भी जमकर विरोध करता है। यह सिर की त्वचा के पी.एच. स्तर को भी संतुलन में रखता है।

बालों के विकास में वृद्धि लाने के लिए -

• पुदीने के तेल की कुछ बूँदें जैतून के तेल, नारियल तेल या अपनी पसंद के किसी भी अन्य तेल में मिलाएं।

• इस मिश्रण से अपने बालों और सिर की मालिश करें और कम से कम 45 मिनट के बाद अपने बालों को शैम्पू से धोएं।

• इस प्रक्रिया को हर सप्ताह एक या दो बार दोहराएं। 

* पेपरमिंट आयल करे शरीर को चिंता-मुक्त - 

पुदीने की स्फूर्तिदायक महक आपको तनाव से तो मुक्त कराता ही है परंतु साथ ही में यह आपकी मानसिक थकान को भी दूर करता है। इसके अलावा इसका शांत कर देने वाला स्वभाव आपको रिलैक्स करने में और अच्छे से सोचने में मदद करता है।

तो अगली बार जब आप स्ट्रेस में हो तो -

• एक रुमाल पर पुदीने के तेल की कुछ बुँदे गिराए और उसकी मनोहर महक को सूँघ कर अच्छा महसूस करें। यह आपके मस्तिष्क को तरो-ताज़ा कर देता है और आपके तनाव को कम कर देता है।

• अपने नहाने के पानी में पुदीने के तेल की कुछ बुँदे मिलाएं और उससे स्नान कर प्रफुल्लित महसूस करें। आपके नहाने के पानी में, इसके तेल की बजाय पुदीने की कुछ ताज़ी पत्तियां भी मिला सकते हैं।

☆ पुदीने के नुकसान : – 

• हालांकि आमतौर पर पुदीने का सेवन करना सुरक्षित माना जाता है, इसका इस्तेमाल थोड़ी मात्रा में ही करें।

• इसे किसी भी रोग का इलाज करने के लिए प्रयोग करने से पहले एक डॉक्टर से परामर्श करने की सलाह दी जाती है।

• जिन लोगों का पित्त पथरी (Gallstones) रोग का इतिहास है, उन्हें इस जड़ी बूटी का उपयोग नहीं करना चाहिए।

• उच्च खुराक में पुदीना लेने से, यह गुर्दे की विफलता (Renal Failure) का कारण बन सकता है।

🌱 ఆయుర్వేదం - పుదీనా

పుదీనా పూర్తి ఔషధ గుణాలు కలిగివున్న మొక్క. మన పరిసరాలలో దొరికే ఎంతో విలువైన మొక్కల్లో పుదీనా ఒకటి. దీని శాస్త్రీయనామం మిన్‌థా లామియేసి. ఇది మెంథా స్పైకాటా జాతికి చెందిన మొక్క. సంస్కృతంలో పూతిహ అంటారు. పూతి అంటే వాసన చూసేది అని అర్ధం. తెలుగులో పుదీనా అనీ, ఇంగ్లీష్‌లో మింట్‌ అని, లాటిన్‌లో మెంతా పైపరేటా అనీ పిలుస్తారు. ఇది చూడడానికి ఎంతో విలక్షణంగా ఉండి, దీని ఆకులు మందంగా, కొసలు రంపం ఆకారంలో ఉండి, చాలా మృధువుగా ఉంటుంది. మంచి వన్నె గల ఆకుపచ్చని రంగులో ఉండి, సంవత్సరమంతా ఆకుపచ్చ గానే ఉంటుంది. దీనికి పువ్వులు, ఫలాలు ఎండాకాలం తరువాత నుంచే ఏర్పడతాయి. వీటి ఫలాలు చాలా చిన్నవిగా ఉంటాయి. అందువల్లనే దీనిని వ్యవసాయ పద్ద తుల్లో తగిన విధంగా తోటలు వేసి వ్యవసా యదారులు తగిన రాబడిని, లాభాలని అందుకుంటున్నారు.

పుదీనా యొక్క తాజా ఆకులు ప్రత్యేకమైన సుగంధాన్ని మరియు రుచిని కలిగి ఉంటాయి, ఇది వివిధ వంటకాల్లో ప్రసిద్ధ ఎంపికగా మారుతుంది. పుదీనాతో తయారు చేసిన నూనె చాలా సుగంధమైనది మరియు దీనిని సాధారణంగా స్పియర్‌మింట్ నూనె అని పిలుస్తారు, దీనిని టూత్‌పేస్ట్, మిఠాయి మరియు షాంపూలు మరియు సబ్బులలో కూడా సువాసన కారకంగా ఉపయోగిస్తారు. వివిధ వంటకాలతో పాటు, పుదీనా సుగంధ పానీయాల తయారీలో కూడా ఉపయోగించబడుతుంది మరియు గ్రీన్ టీ, స్వీట్ టీ, మొరాకో టీ, మొజిటో వంటి వాటిలో ముఖ్యమైన అంశం.

పుదీనా వంటల్లో మరియు అద్భుతమైన వాసన, రుచి మరియు చికిత్సా విలువ కారణంగా ఓ షధంగా ప్రసిద్ధ ఎంపిక పుదీనా, పుదీనా ఆయిల్ శరీరంలో పిట్ట మరియు కఫా దోషాలను శాంతింపజేయగల మరియు వాటా దోషాన్ని తీవ్రతరం చేసే లక్షణాలను కలిగి ఉంది. పుదీనా ఆకుల్లో సుమారు 5 వేల 480 మైక్రో గ్రాముల విటమిన్లు జిటా కెరోటిన్‌ రూపంలో వెలువడుతాయని పరిశోధనలు చెబుతున్నాయి. పుదీనా ఆకుల్లో ఉండే ఖనిజ లవణాలు.. కాల్షియం, మెగ్నీషియం, ఇనుము, విటమిన్‌ సీ ఆరోగ్యానికి మేలు చేస్తాయంటున్నారు. మాంసకృత్తులను సులభంగా జీర్ణం చేసేందుకు పుదినా ఆకు దోహదపడుతుంది.

పుదీనా నుండి మెంథాల్ తయారు చేస్తారు. పుదీనానుంచి మెంథాల్‌ను లేదా మెంథా-ఆయిల్‌ను డిస్టిలేషన్ విధానం ద్వారా తీస్తారు. ఇది ఆవిరయ్యే తత్వం కలిగినది. నీళ్ల మాదిరిగా కనిపిస్తుంది. సింథెటికల్ ప్రోసెస్ ద్వారా కూడా మెంథాల్ ను తయారు చేస్తున్నారు . ప్రత్యేకమైన, ఆహ్లాదకరమైన వాసనతో ఉంటుంది. ప్రయోగానంతరం చల్లదనాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.

అనేక ప్రయోజనాలు కలిగిన పుదీనా నుండి చమురు తీసి దానిని వైద్య పరంగా వినియోగిస్తున్నారు. చాలా రకాల వ్యాధులకి తయారు చేసే ఔషధాల్లో పుదీనా (మింట్‌) ఎక్కువ శాతం వాడకంలో ఉండటం వల్ల ప్రపంచవ్యాప్తంగా దీనికి ఎంతో డిమాండ్‌ ఉంది. పుదీనా మొక్కలో ప్రతి భాగం ఉపయోగపడేదే. ఔషధతత్వాలు కలిగివున్నదే. ఒక కంపెనీ ఉత్పత్తి చేస్తున్న 'పుదీన్‌ హర' అనే ఔషధం దీనికి నిదర్శనం.

☆ ఔషధ గుణాలు :-

• పుదీనా జీర్ణ సంబం ధవ్యాధులకి ఉపయోగిస్తారు. పుదీనా ఆకుల రసంలో అల్లంరసం, కలబంద గుజ్జు, ఏలకు లు, దాల్చిన చెక్క కలిపి నూరి, ప్రతి రోజూ, 2-3 చెంచాలు సేవిస్తూవుంటే అరుగుదల పెరుగుతుంది. 

• జీర్ణకోశ వ్యాధులకి, కడుపు నొప్పికి, పుదీనా గింజలు కొన్ని నమిలి తిన్న తరువాత గ్లాసుడు వేడినీళ్ళు తాగితే ఎంతో ఉపశమనం కలుగుతుంది.

• కొన్ని పుదీనా ఆకుల్ని గ్లాసుడు నీళ్లతో మరిగించి, ఆ కషా యాన్ని సేవిస్తే, జ్వరం తగ్గిపోవడమే కాక కామెర్లు, ఛాతిమంట, కడుపులో మంట, మూత్ర సంబంధవ్యాధులు సమసిపోతాయి.

• నెల తప్పిన స్త్రీలు ఒక చెంచాడు పుదీనా రసంలో చెంచాడు నిమ్మరసం, చెంచాడు తేనె కలిపి, ఆరారగా చేతిలో వేసుకుని సేవిస్తూ వుంటే, వాంతులు, ఎసిడిటీ, వంటి వికారాలు తగ్గుతాయి. 

• నిద్రలేమికి, మానసిక వత్తిడికి, నోటి వ్యాధులకి కొన్ని పుదీనా ఆకులు గ్లాసుడు వేడి నీటిలో వేసి, మూతపెట్టి అర్ధగంట తరువాత తాగితే చాలా ఉపశమనం కలగజేస్తుంది. మంచి నిద్ర పడు తుంది.

• పుదీనా ఆకులు అరచేతిలో బాగా నలిపి ఆరసాన్ని కణతలకి, నుదుటికి రాసుకుంటే, తలనొప్పి తగ్గిపోయి, చల్లదనా న్నిస్తుంది.

• చెవి, ముక్కుల్లో ఏర్పడే ఇన్‌ఫెక్షన్‌కి తాజా పుదీనా ఆకులు కొన్ని రసం తీసి దూదిని ఆరసంలో ముంచి, ముక్కులోను, చెవి లోను డ్రాప్స్‌గా వేసుకుంటే వీటి సమస్య తక్ష ణం పరిష్కారమవుతుంది. 

• పుదీనా ఆకులు ఎండబెట్టి చూర్ణం చేసి, అందులో తగినంత ఉప్పు చేర్చి ప్రతినిత్యం దంతధావనం చేస్తే చిగుళ్ళు గట్టిపడి, దంత వ్యాధులు కుండా అరికడుతుంది. అంతేకాక నోటి దుర్వాసనని కూడా అరికడుతుంది.

• ఇక శరీరం మీద ఏర్పడే దురద, దద్దుర్లకి కొన్ని పుదీనా ఆకు ల్ని గ్లాసుడు నీటిలో మరగబెట్టి, తగినంత పటిక బెల్లం పొడిని కలిపి తీసుకుంటే ఈ సమస్యనుంచి త్వరగా బయటపడవచ్చు. 

• చిన్న పిల్లలు కడుపునొప్పి ఉప్పరంతో బాధపడుతుంటే గోరువేచ్చని నీటిలో ఐదు ఆరుచుక్కలు పుదీనా రసం కాచి తాగించడం వలన కడుపు ఉబ్బరం, కడుపు నొప్పి తగ్గుతుంది.

• చిన్న పిల్లలకు జలుబు చేస్తే పుదీనా నుండి తయారయ్యే మెంథాల్ ముద్ద కర్పూరాన్ని .... కొబ్బరినూనెను కొంచెం తీసుకొని మిశ్రమం చేసి ఛాతికీ వీపునకు రాస్తే జలుబు తగ్గుతుందని ఆయుర్వేద వేద్యం సూచిస్తోంది.

☆ ఇతర ఉపయోగాలు :

• పుదీనా ఆకులను టీతో కలిపి తాగితే రుచుగా ఉండడామే కాక కంఠస్వరం బాగుంటుంది. గాయకులు, డబ్బింగ్ చెప్పేవారు పుదీనా రసం తాగితే కంఠస్వరం మృధువుగా మధురంగా తయారవుతుంది. ఇవే కాక, ఆహార పదార్ధాల తయారీలో, కాస్మోటిక్స కంపెనీల్లో, బబుల్‌ గమ్స్‌ తయారీలో, మందుల్లో, మరి కొన్ని ఉత్పత్తులో ఈ పుదీనా వాడకం ఎంతో ఉంది.

• క్రిమి సంహారక గుణాలు కూడా ఇందులో పుష్కళంగా ఉన్నాయి. కనుకనే, దీనిని అఫ్గ్‌నిస్ధాన్‌ ప్రజలు అత్యధికంగా వాడుతున్నారు. అంతేకాక అక్కడ ఇళ్ళలో కూడా దీనిని విస్తారంగా పెంచుతారు. గ్రీకు, సౌత్‌ అమెరికా, ఆస్ట్రేలియా, మొదలైన దేశాలలో కూడా దీనికి ఎంతో ప్రాధాన్యత ఉంది.

• సిగరెట్‌ తయారీ కంపెనీలలో కూడా దీనిని వినియోగించి మెంథాల్‌ సిగరెట్లు తయారు చేస్తున్నారు. సిగరెట్‌ అలవాటు ఉన్నవారికి కొంత వరకూ గొంతు సమస్యలు అరికడుతుంది కనుక దీనికి మరింత ప్రాముఖ్యత ఏర్పడింది.

• సబ్బుల తయారీలో కూడా వాడుతున్నారు. పుదీనా ఫ్లేవర్‌తో తయారైన ఏ ప్రొడక్టకైనా ప్రపంచవ్యాప్తంగా వినియోగం అధిక సంఖ్యలో ఉందనడం అతిశయోక్తికాదు. 

☆  పోషకాలు పుష్కలంగా ఉన్న పుదిన ఆకు క్రిములను నాశనం చేస్తుంది. మలినాలను శరీరం నుంచి బయటకు పంపుతుంది. పుదినా ఆకును నిత్యం తీసుకోవడం వల్ల ఆరోగ్యానికే కాదు.. చర్మానికి ఎంతో మేలు చేకూరుతుంది.

☘ Ayurvedam - Banyan Tree

Banyan is considered a holy plant and is also known as the National tree of India. It is worshipped by many and is planted around homes and temples. Banyan is one of the trees which has got a special mention in Hindu mythology and is a well-known tree. The banyan tree is an epiphytic plant species. This plant belongs to the genus Ficus. The banyan tree found in India is the Ficus benghalensis, which is also the national tree of our country. It is a standing-straight, erect and one of the high values tree. It bears oval-round shaped leaves which resembles those of Jack-fruit leaves.The leaves of the banyan tree are large, leathery, glossy green and elliptical in shape. Like most fig-trees, the leaf bud is covered by two large scales. In India, Banyan tree is regarded as a sacred tree. Most of the temples are built beneath it only.

Branches of the tree are widely spread out from which grows Ariel roots, which grow downwards and touch the ground. The stem is whitish brown and thick.The plant also bears flowers which are actually not visible; it develops into fruits which are round with small and numerous seeds in it. Trees bear fresh leaves in May-June and bear fruits throughout the year. This species is also native to the tropical and warm temperate regions in the world.

Banyan has many health benefits. It helps manage blood glucose levels by increasing insulin secretion due to its antioxidant properties. The antioxidants present in Banyan also helps to lower bad cholesterol levels. As per Ayurveda, it is useful in diarrhea and female problems like leucorrhea due to its Kashaya (astringent) property. Banyan helps in reducing pain and inflammation associated with arthritis because of its anti-inflammatory and analgesic properties. Applying a paste of Banyan bark on gums reduces inflammation of gums due to its antiinflammatory property.

* Nutritional Value of Banyan Tree :

A banyan tree contains tons of nutrients . It has B Sitoster, esters, glycosides, leukocyanidin, quercetin, sterols and friedelin. Besides these, it also contains bergapten, flavonoid, galactose, inositol, leucopelar, rutin and tanins. It is also rich in ketones, polysaccharides, sitosterol and toglic acid.

Besides its religious importance in Hinduism, a banyan tree also features extensively in Ayurveda as it can be used effectively against many ailments. The parts of the banyan tree that are used are aerial root, latex, fruits, buds and leaves.


☆ Ayurvedic Health benefits of Banyan Tree :

• Leucorrhoea: Take 5 drops of Banyan milk thrice a day. OR: Take dried Banyan bark. Grind. Have one teaspoon with lukewarm milk twice a day.

• Infertility: Dry some Banyan roots under sun for few days. Grind to make a fine powder. Take 1 teaspoon every day with warm milk. Take the remedy for 1 week only. Make sure you take the remedy 1 week after your menses. It is recommended for both male and female infertility.

• Warts: Apply the juice of the trunk of Banyan tree to the affected area twice a day.

• Gingivitis: Boil bark of Banyan tree in a cup of water. Strain and use the liquid for gargling.

• Piles: Add 2 ml Latex of Banyan Tree in a glass of Milk. Drink once a day.

• Libido loss Female: Crush dried roots of Banyan tree to make powder. Take half tsp. of it with warm milk once a day.

• Backache: Take out the milk of banyan tree. Apply it over the back twice a day.

• Impotence: Take some ripe fruits of Banyan. Dry them in shadow and grind coarsely. Add powdered Sugar Candy. Take one teaspoon twice a day. One in early morning and other one at bed time for one month.

• Ruptured skin: Crush the fruit of Banyan Tree to make paste. Apply it over damaged Skin.

• High Cholesterol: Take 4 g bark powder of Banyan Tree with lukewarm water once a day.

• Cuts: Crush the fruit of Banyan Tree. Apply it over ruptured Skin.

• Ulcers: Apply the fruit paste of Banyan Tree over infected Skin.

• Diarrhea: Consume a fruit of Banyan Tree in a day.

• Antibacterial: Sprinkle barks powder of Banyan over damaged Skin.

• Premature Ejaculation: Powder the dried fruits of Banyan. Take 10 g of it. Add same quantity Sugar and 5 g of Cumin seed powder. Take 1 tsp. with a glass of warm Milk. Have it once a day. (For Physical weakness associated with premature ejaculation or night emission, consume 2 teaspoons of Peepal leaf powder every day.)

• Female Disease: Take Banyan fruit powder, Sugar and Cumin powder in 2:2:1 ratio. Take half tsp. of it twice a day with Milk.

• Cracked Heels: Apply latex of Banyan tree over Cracked Heels.

• Abscess: Heat few leaves of Banyan tree. Coat it with Sesame oil. Tie it over Boils. It helps in forming pus in them.

• Diabetes: Make an infusion using bark of Banyan. Consume 15 ml twice a day.

• Bad breathe: Make a bark decoction Banyan tree. Swish using it.

• Sexually Transmitted diseases: Add 1 tsp. bark powder of Banyan tree in 2 cups of water. Boil until it gets half. Add Honey in it. Drink 25 ml twice a day.

• Eczema: Take few leaves of Banyan tree. Crush them to make a paste. Apply over damaged Skin.

• Yellow Teeth: Take a washed root of Banyan tree. Rub this root against your teeth and chew it as well. Then wash off your mouth after 5 minutes of brushing. Keep doing it daily.

• Oligospermia: Take few dried Banyan fruit. Make a powder and have 1 tablespoon daily with warm water. It enhances the production of Sperms.

• Nose bleeds: Take Leaves extract and put 3 to 4 drops in each Nostril.

• Stomach Problems: Prepare a tea from Banyan Leaves and drink it 2 times in a day.

• Wrinkles: Banyan has anti-aging properties. Make a paste of Banyan leaves and mix it with Honey. Apply this paste on the affected areas. Leave it for 10 to 15 min. Rinse with cold water.

• Urticaria: Take 1 tablespoon of clarified butter; add a pinch of black pepper to it. Heat it on low flame for 2 to 3 min. Now add 1 tablespoon of Banyan leaf paste and consume it with warm water.

• Epilepsy: Consume 10 drops of Banyan leaf extract 3 times in a day.

• Whooping Cough: Take 1 tablespoon dried fruit powder every day.

• Watery Semen: Take 1 teaspoon of fresh Banyan milk with a glass of water on empty stomach. Take it for 1 week. It is beneficial in treating thin semen.

• Bad breathe: Take half cup of Azadirachta Indica bark, Chebulic Myrobalan, One cup of aerial roots of Banyan, One tablespoon Cloves and One tablespoon Camphor. Use this mixture as a tooth powder thrice a day after meals.

• Lower back pain: Take Banyan milk and Flax seed oil in equal quantity. Apply it on back once a day.

• Burns: Take Banyan leaves. Grind them with equal quantity of Yogurt (Curd). Apply the mixture on the affected part.

• Toothache: Take 5 tablespoons Powdered Banyan Bark, 1/4 teaspoon Powdered Catechu and 1/4 teaspoon Powdered Black Pepper. Mix all the above herbs. Use it as tooth powder twice a day.

☆ Other benefits of the banyan tree :

• mosquito-borne diseases :

The leaf extract of banyan tree has larvicidal properties (killing the larvae) against the Culex tritaeniorhynchus and Anopheles subpictus species of mosquito. These mosquitoes act as vectors of diseases such as encephalitis and malaria respectively. The methanolic extract of banyan tree leaves has been found to effective for the control of mosquito species, which can help to prevent and control mosquito-borne diseases.

• Anti-bacterial and anti-fungal :

The extract obtained from the aerial roots also called prop roots of the banyan tree, have been found to possess anti-bacterial and anti-fungal properties. The aerial roots contain several bioactive compounds that are effective against several species of fungi and bacteria. This property of the aerial roots has an immense potential for their use as biocontrol agents against the spread of many diseases and in food preservation.

 • Pollution control :

Banyan tree can also be used as agents for pollution control. Studies have found that banyan tree has the potential to act against the agents causing air pollution. This property of banyan tree makes it a good agent for maintaining the quality of air in areas with high levels of air pollution. This may help in the prevention of respiratory disorders and ailments in that community or area.


☆ Side effects of the banyan tree : 

The medicines and mixtures prepared using banyan tree leaf extract have not been found to cause any side effects. There have been no reports stating the side effects of using medicinal products containing extracts of this tree.

However, studies regarding the effect of banyan tree extract on pregnant and breastfeeding women have not been yet reported. So, as a precautionary measure, it is advisable that breastfeeding or pregnant women should avoid the use of banyan tree extract to avoid any chances of side effects.

🌿 आयुर्वेद - बरगद(वट वृक्ष)

भारत का राष्ट्रीय वृक्ष बरगद है, बरगद के पेड़ को बट वृक्ष या बड़ के पेड़ भी कहा जाता है। बरगद के पेड़ को विशाल स्वरूप और लोगों को छाया प्रदान करने के कारण मानवीय प्रतिष्ठान का केंद्र बिन्दु माना जाता है। यह वृक्ष अक्सर कल्पित ‘कल्पवृक्ष’ कहलाता है, क्योंकि यह दीर्घायु से संबंधित मनोकामनायें पूरी करने  का एक प्रतीक भी है और इसमें महत्वपूर्ण औषधीय गुण भी पाये जाते हैं। बरगद का पेड़ आकार में बहुत बड़ा होता है। यह जीवों की एक बड़ी संख्या के लिए एक निवास स्थान है।

बरगद एक विशाल वृक्ष होता है। आमतौर पर इसे इसके बड़े आकार, ऑक्सीजन प्रदान करने और हिंदू धर्म में आस्था की मान्यताओं से जोड़ कर देखा जाता है। इसे वट और बड़ भी कहा जाता है। इसका वैज्ञानिक नाम फाइकस बेंगालेंसिस (Ficus Benghalensis) है। बरगद का पेड़ सीधा बड़ा होता है, तो फैलता जाता है। इसकी जड़े तनों से निकल कर नीचे की तरफ बढ़ती हैं। जो बढ़ते हुए धरती के अंदर घुस जाती हैं और एक तने की तरह बन जाती हैं। इसके इन जड़ों को बरोह या प्राप जड़ भी कहा जाता है।

बरगद का फल गोल आकार का, छोटा और लाल रंग का होता है। इसके फल के अंदर बीज होता है, जो बहुत ही छोटा होता है। बरगद की पत्तियां चौड़ी होती हैं। जिनका आकार थोड़ा ओवल शेप में होता है। इसकी ताजी पत्तियों, तनों और छाल को तोड़ने पर उनसे एक सफेद रंग का तरल पदार्थ बहता है जिसे लेटेक्स अम्ल कहा जाता है।

हिंदू धर्म में वट वृक्ष की बहुत महत्ता है। ब्रह्मा, विष्णु, महेश की त्रिमूर्ति की तरह ही वट,पीपल व नीम को माना जाता है, अतएव बरगद को शिव समान माना जाता है। अनेक व्रत व त्यौहारों में वटवृक्ष की पूजा की जाती है। यह आस्था के ऊपर निर्भर करता है। भारत के कई मंदिरों में बरगद का पेड़ देखा जा सकता है। 

बरगद पेड़ सालों-सालों तक हरा-भरा बना रहता है। सूखा और पतझड़ आने पर भी इसकी पत्तियां पूरी तरह से नहीं झड़ती हैं। कई तरह की स्वास्थ्य स्थितियों के उपचार के लिए बरगद के पेड़ की पत्तियों, छाल, फल, बीज और निकलने वाले सफेद पदार्थ का इस्तेमाल किया जा सकता है।

बरगद के पेड़ के औषधीय गुण से कफ, वात, पित्‍त दोष को ठीक करने की क्षमता रखते हैं। सामान्य तौर पर यह उष्णकटिबंधीय क्षेत्रों में पाया जा सकता है। बरगद के पेड़ को हिमालय के तराई वाले भागों में भी पाया जा सकता है, लेकिन यह हिमालय के उंचाई वाले भागों में नहीं उग सकता है।

☆ बरगद के फायदे : -

• बरगद जोड़ो के दर्द से राहत - 

जोड़ो के दर्द और सूजन से राहत के लिए बरगद की ताजी पत्तियों पर तिल का तेल लगाएँ। पत्तियों को गर्म करें और प्रभावित क्षेत्रों पर रखें। इसके अलावा प्रभावित क्षेत्र पर बरगद के लेटेक्स (दूध) को बाहरी रूप से उपयोग कर सकते हैं। गठिया के दर्द से राहत के लिए आपं बरगद के दूध से मालिश भी कर सकते हैं।

• बरगद दाँतों के स्वास्थ्य के लिए - 

बरगद के पेड़ की पत्तियों या शाखा को तोड़े। पत्तों से दूधिया अर्क इकट्ठा कीजिएं। इसके बाद शहद के साथ मिलाकर मसूड़ों पर लगाएँ। और दस मिनट के बाद कुल्ला कर लें। आप मुंह की सफाई के लिए बरगद की जड़ों का उपयोग भी कर सकते हैं। आप बरगद की कोमल जड़ों को चबाकर टूथब्रश के रूप में उपयोग करें। साँसों की बदबू को दूर करने के लिए एक कप पानी में बरगद के पेड़ की छाल (1 इंच) को उबाल लें। इस पानी के साथ लगातार गरारे करें। 

• बरगद नकसीर (Hemorrhage) के लिए - 

नकसीर को रोकने के लिए दूर्वा घास, बरगद के पत्तों और शहद को एक साथ मिश्रित करके सेवन करें।

• बरगद झाइयों को दूर - 

बरगद की नर्म पत्तियों और नारियल के गूदे का पेस्ट तैयार करें और झाइयों पर लगाएँ। इसी प्रकार, बरगद और मसूर की दाल के पेस्ट से फ्लेक्स हट जाती है और यह पेस्ट त्वचा को चमक देता है।

• बरगद बवासीर (Piles) में - 

खूनी बवासीर के इलाज के लिए बरगद के रस की कुछ बूँदें लें और एक गिलास दूध में मिलाएँ। और नियमित रूप से इसका सेवन करें। इसके अलावा प्रभावित क्षेत्र पर बरगद के लेटेक्स (दूध) को बाहरी रूप से उपयोग करें।

• बड के दूध का सेवन करे आँखों के लिए - 

कॉर्नियल ओपैसटी (Corneal opacity) यानी की आँखों की रोशनी के लिए कपूर के बारीक पाउडर को बरगद के लेटेक्स (दूध) में मिलाएं। इस मिश्रण को आंखों में मरहम के रूप में लगाएँ। इसके अलावा एक लौंग और बरगद के लाटेकस (दूध) से एक बारीक पेस्ट बनाओ और आंखों में इसे लगाएँ।

• बरगद के दूध का प्रयोग भरे फटी एड़ियां - 

फटी एड़ियों को मुलायम बनाने के लिए बरगद के पेड़ के दूध के साथ दरारें भरें। 

• बरगद की जड़ के फायदे दिलाएँ दस्त से राहत - 

बरगद के पेड़ की जड़ों को लें और उन्हें पीस लें। और छाछ के साथ सेवन करें। इसके अलावा दस्त से राहत के लिए रात में इसके पत्तों की कलियां भिगोएँ। और अगली सुबह उसके पानी को पी जाएँ।

• त्वचा रोगों का उपचार - 

पिंपल्स से बचाव के लिए बरगद की जड़ों के पेस्ट को पिंपल्स पर लगाएँ। त्वचा रोगों से राहत पाने के लिए 2 गिलास पानी में 5 ग्राम छाल पाउडर को उबालें और एक चौथाई पानी रह जाने तक उबालें। इसे सप्ताह 2-3 बार पिएं। त्वचा पर लाल चकत्तों से छुटकारा पाने के लिए प्रभावित क्षेत्र पर बरगद के पत्तों का पेस्ट बनाकर लगाएँ।

• बरगद की जटा है बालों के लिए लाभकारी - 

बरगद की जटा और नींबू के छिलके को बराबर मात्रा में लेकर पाउडर बनाएँ। इस पाउडर को नारियल के तेल में उबालें और अपने बालों पर लगाएँ।

* गंजेपन के मामले में, बरगद के पेड़ और कमल की जड़ों के पाउडर को नारियल के तेल में उबाल कर बालों के लिए उपयोग करें। 

• बरगद की छाल पेशाब की समस्या से - 

अत्यधिक पेशाब आने की समस्या से बचाने के लिए एक गिलास पानी में 2 चम्मच छाल पाउडर को उबालें जब तक कि पानी आधा ना रह जाएँ। पूरे दिन इस तैयार काढ़े को पीते रहें। 

• वट वृक्ष के लाभ बचाएँ बांझपन से - 

महिला बांझपन के लिए भी आप बरगद का इस्तेमाल कर सकती है। छाया में बरगद के पेड़ की जड़ों को सूखाएँ। बारीक पाउडर बनाने के लिए अच्छे से पीस लें। आधा चम्मच पाउडर को दूध के साथ हर महीने मासिक धर्म के बाद लगातार तीन रातों के लिए लें। गर्भधारण के अवसरों में सुधार के लिए भी आप बरगद के पेड़ के पत्ते की कलियों को पानी के साथ ले सकते हैं। 

• बरगद शीघ्रपतन से छुटकारा - 

शीघ्रपतन से छुटकारा पाने के लिए भी आप बरगद के पत्तों और दूध का उपयोग कर सकते हैं। बरगद के पत्तों को छाया में सूखाकर पाउडर बनाएँ और दूध के साथ हर सुबह 1 चम्मच लें। इसके अलावा बरगद के दूध की कुछ बूंदों को मिश्री के साथ लें। यौन कमजोरी को दूर करने के लिए घी में हिंग का छोटा टुकड़ा फ्राइ करें। इसे आधा चम्मच बरगद लेटेक्स (दूध) के साथ मिलाएं। हर सुबह इस मिश्रण का सेवन करें।

• बरगद की छाल है मधुमेह के इलाज में उपयोगी - 

मधुमेह के इलाज के लिए बरगद के पेड़ की छाल ( इंच) लें। इसे रात में एक गिलास पानी में भिगोएँ। अगली सुबह छाल को मैश करें और इस मिश्रण को फिल्टर करें और पी लें।

बरगद के पेड़ की छाल को सूखाएं और चूर्ण बना लें। 1 बड़ा स्पून छाल पाउडर लें और 2 गिलास पानी में तब तक उबालें जब तक पानी आधा कप ना रह जाएँ। काढ़ा फ़िल्टर करें और नियमित रूप से पिएं।

• बरगद के पत्ते के फायदे करें फोड़े का इलाज - 

फोड़े (जीवाणु संक्रमण के कारण मवाद) के इलाज के लिए ताजा बरगद के पत्ते लें। तिल के तेल के साथ पत्ते को कोट करें। कोटेड पत्तों को गर्म करके प्रभावित क्षेत्रों में पुल्टिस (poultice) के रूप में लगाएँ। 

☆ साइड इफेक्ट (Side effects) :-

• अगर आप मौजूदा समय किसी भी प्रकार की दवा का नियमित सेवन कर रहे हैं, तो इसके ओरल दवा का सेवन करने से पहले अपने डॉक्टर की सलाह लें।

• अगर आप बरगद की जड़, छाल, पत्तियों और दूध से आपको किसी तरह की एलर्जी है या इनका इस्तेमाल करने से आपको किसी एलर्जी की प्रतिक्रिया होती है, तो तुरंत इसका उपयोग बंद करें और अपने डॉक्टर से संपर्क करें।

हर किसी को ऐसे हो ऐसा जरूरी नहीं है, यानि कुछ ऐसे भी साइड इफेक्ट हो सकते हैं, जो यहां इस लेख में बताए नहीं गए हैं। अगर आपको इनमें से कोई भी साइड इफेक्ट हो रहा हे या आप इनके बारे में और जानना चाहते हैं, तो तुरन्त डॉक्टर से संपर्क करें।